«توی خواب عمیقی بودم تا اینکه احساس کردم یک چیزی روی سینه ام سنگینی می کنه. به همین دليل خواستم که بیدار شم اما نمی تونستم؛ ضربان قلبم تند شده بود و نفسم هم تنگ. تقلای زیادی می کردم اما اصلا نمی تونستم هیچ تکانی بخورم. جالب اینجاست که همسرم صبح آن روز به من گفت سعی می کردم با تقلای زیاد دمپایی پای تخت را بردارم و به طرف کسی پرتاب کنم. ظاهرا بعد از اینکه حس حرکتی ام برگشته بود سعی داشتم اون چیز سنگینی که روی قفسه سینه ام بود را از خودم دور کنم. او که این صحنه را دیده بود من را تکان داده بود و بیدارم کرده بود وقتی از خواب بیدار شدم به شدت ترسیده بودم و در عین حال احساس تشنگی بسیار زیادی می کردم.» شاید برای شما هم تجربه هایی از این دست پیش آمده باشد؛ مشکلی که اصطلاح علمی اش«فلج خواب» است و ایرانی ها آن را «بختک» می نامند. تقریبا به تعداد فرهنگ هایی که در جهان وجود دارد، اسامی مختلفی برای این مشکل ایجاد شده و طی قرن ها، انواع اجنه، اهریمن ها و نفرین ها مقصر دانسته شده اند.
چطوربختک به جانتـان می افـتد؟
پزشکان می گویند اغلب آنچه به عنوان بختک در میان عموم مردم رایج است، پدیده ای موسوم به «فلج خواب» است
علائم بختک چیست؟
بختک یا فلج خواب چند علامت مشخص دارد که مهم ترین آن ناتوانی در حرکت دادن بدن و صحبت کردن است به طوری که فرد به دلیل ترس و دلهره می خواهد فریاد بزند اما انگار بی فایده است. از دیگر علائم این مشکل احساس خفگی است به گونه ای که فرد تصور می کند به زمان مرگ نزدیک شده و انگار موجودی روی قفسه سینه او قرار گرفته است. در این وضعیت ممکن است توهمات شنیداری، دیداری یا حتی لمسی اما رؤیا مانند نیز اتفاق بیفتد؛ چیزهایی مثل احساس حضور فردی در اتاق، احساس فشردگی در قفسه سینه، دیدن منبع نور، شنیدن صدای افراد، دیدن شبح، تجربه خروج از بدن و... طبیعی است که بارزترین علامت در این حالت احساس وحشت و اضطراب است.
آیا پای شیاطین در میان است؟
در مورد پدیده فلج خواب باورها و تفسیرهای مختلفی در فرهنگ ها و جوامع مختلف وجود دارد. همانطور که گفته شد ایرانی ها این پدیده را به نام «بختک» می شناسند. بعضی ها هم از آن تعبیر به جن زدگی می کنند و تمام اتفاقاتی که برای فرد می افتد به گردن دیوهای بدسرشت و اجنه می اندازند. ایرلندی ها هم بر این باورند که فلج خواب بر اثر دروغی که روز قبل گفته شده بروز می کند. اما آنچه بارز است این است که طی قرن ها باور عمومی بر این است که این مشکل با انواع اجنه و نفرین ها مرتبط است.
چطور می شود پیشگیری کرد؟
فلج خواب یک اختلال خواب بی خطر است بنابراین می توان با رعایت برخی موارد آن را از بین برد یا تکرارش را به حداقل رساند. نخوابیدن به پشت، کاهش استرس، به اندازه کافی خوابیدن، انجام ورزش های منظم، زیاد غذا نخوردن و ننوشیدن کافئین همگی از عواملی است که می تواند از چنین وضعیتی پیشگیری کند. برای به دست آوردن سریع هوشیاری بهتر است فرد سعی کند انگشتان دست و پا همچنین چشمانش را به شدت تکان دهد و به دنبال آن سرش را حرکت دهد. در مواردی که فلج خواب به مدت 6 ماه، دست کم هفته ای یک بار در فرد رخ دهد باید از دارودرمانی استفاده کرد.
چرا ایجاد می شود؟
تحقیقات انجام شده نشان می دهد، فلج خواب یک اختلال ژنتیک است و تمام افرادی که این موضوع را تجربه می کنند در سلول هایشان ماده ای به نام «HLA-DR2» دارند. از دیگر عواملی که می توان برای فلج خواب در نظر گرفت اضطراب و استرس، اختلال ترس و همچنین اختلال در نظم خواب است. به گونه ای که در برخی موارد افراد اظهار می کنند زمانی که روز خسته کننده یا پراسترسی را گذرانده اند، بیشتر از همیشه این حالت سراغ شان آمده است. از دیگر موارد ایجاد کننده این حالت می توان به تغییرات در سبک زندگی یا مصرف قرص های خواب آور و آنتی هیستامین ها اشاره کرد. گفته می شود افرادی که به صورت طاق باز یا به اصطلاح به پشت می خوابند، بیشتر به فلج خواب دچار می شوند.
آیا خطر ناک است؟
تحقیقاتی که به تازگی انجام شده حاکی از آن است که بین 25 تا 30درصد از جمعیت کلی جهان، در طول عمر خود دست کم یک بار فلج خواب را تجربه کرده اند که در این میان 95درصد از آنها تجربه حوادث وحشتناک را در خواب داشته اند. مجموع این عوامل نشان می دهد این پدیده شیوع بالایی دارد. نکته مهم دیگر آن است که با توجه به نقش ژنتیک در بروز این مشکل اگر یکی از اعضای خانواده دچار این مشکل باشد، احتمال اینکه دیگر اعضای خانواده هم به آن مبتلا شوند، وجود دارد. از نگاه جنسیتی به طور معمول احتمال بروز فلج خواب در زنان دو تا چهار برابر بیشتر از مردان است. اگرچه بسیاری از افرادی که با این مشکل مواجهند، از اتفاقاتی که می افتد آگاه نبوده و دچار وحشت می شوند، ولی این فرایند اصلا خطرناک نیست و در عرض چند لحظه پایان می یابد و هیچ گونه عارضه جسمی را در پی نخواهد داشت.
دماغ بختک را چنگ بزنید!
عوام روایت دیگری از بختک داشتند. آنها بر این باور بودند که بختک کنیز اسکندر بود! هنگامی که کلاغ به مشک محتوی آب حیات که اسکندر با خود از ظلمات آورده بود منقار زد و آب حیات بر زمین ریخت، این کنیز بی درنگ مشتی از آن آب را برداشته و نوشید و اسکندر که خشمگین شده بود به ضرب شمشیر بینی او را کند و بختک از گل بینی دیگری برای خود ساخت! بختک اگر کسی را ببیند که طاقباز خوابیده به سینه او می جهد.
اگر در آن حال فرد بیدار شود، به بینی او چنگ بیندازد، بختک از بیم آنکه بینی اش کنده شود گنجی از گنجه اسکندر را که می شناسد رشوه خواهد داد تا دست از بینی اش بردارد!
بختک چیست؟
ایـــن پدیــــده بــــا نــــام «Sleep Paralysis» شناخته می شود. هنگام به خواب رفتن یا هنگام بیدار شدن صبحگاهی و در مرحله «REM» خواب(یعنی مرحله ای که در آن رویا می بینیم)، بدن به طور طبیعی برای چند ثانیه یا گاهی تا چند دقیقه دچار فلج موقت می شود. در این حالت فرد به هیچ عنوان قادر به حرکت نیست ولی در عین حال حس می کند نسبت به تمام وقایع اطراف خود آگاه است. بختک زمانی رخ می دهد که مغز از وضعیت «REM» بیرون می آید اما فلج موقت بدن همچنان باقی می ماند. در واقع طی خواب و زمانی که فرد در حال رؤیا دیدن است، مغز انتقال سیگنال های عصبی به سوی عضلات اسکلتی بدن را متوقف می كند و علت آن هم این است که فرد رؤیاهایش را به مرحله عمل نرساند مثلا اگر خواب دویدن می بیند، از تختخواب بلند نشود و شروع به دویدن نکند. وقتی فرد می خواهد از خواب بیدار شود مغز دوباره کنترل عضلات را به دست می گیرد و آنها را از حالت فلج خارج می کند. در فلج خواب ناهنجاری های مغزی ایجاد می شود که در نتیجه آنها مکانیسم های عصبی در زمانی نامناسب فعال شده اند. در اصل این افراد به جای آنکه خواب خود را با امواج آهسته مغزی شروع کنند، مستقیم وارد مرحله عمیق می شوند.
