و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین »

پروردگار شما گفته است : مرا بخوانید تا خواسته هایتان را اجابت کنم و برآورده نمایم . همانا کسانی که از عبادت من (درخواست و سؤال از من) سرباز می زنند و سرکشی می کنند ، به زودی با ذلت و خواری وارد دوزخ می شوند .

خداوند در این آیه شریفه به صراحت اعلام می دارد که هر که مرا بخواند و از من چیزی بطلبد ، دعایش را می پذیرم و به استجابت می رسانم و حاجتش را برآورده می کنم . سپس تاکید می کند که هر کس از دعا کردن سرپیچی و عصیان کند و از سؤال و نیایش به درگاهم تکبر نماید و مرا نخواند ، او را با ذلت به جهنم افکنم .

واژه عبادت که در این آیه آمده است ، مقصود از آن به فرموده امام باقر علیه السلام دعا است ، زیرا برترین و با فضیلت ترین عبادت و بندگی خدا ، دعا و سؤال از درگاه اوست .

از امام باقر علیه السلام سؤال می شود: کدام عبادت افضل است ؟ می فرماید : چیزی نزد خدای عزوجل برتر از دعا نیست که از او سؤال و درخواست کنند وآنچه را نزد اوست از او بخواهند و هیچ کس نزد خدا دشمن تر نیست از کسی که در عبادت و پرستش ذات مقدسش گردنکشی کند و آنچه را نزد او است درخواست ننماید .

پرسشی که به نظر می رسد این است که با این صراحت بیان آیه مبارکه در استجابت دعای مؤمنان ، چرا درخواست ها به استجابت نمی رسد؟

در این باره مطالب جالب و زیادی در روایات معصومین علیهم السلام آمده که بهتر است بدون هیچ حاشیه ای از آنها استفاده کرد .

مهمترین شرایط استجابت دعا، مصلحت بودن آن است . چه بسا کسی چیزی را از خدا بخواهد که به مصلحتش نیست و چون خدای عزوجل ارحم الراحمین است و به بندگانش لطف دارد، قطعا مصلحت بنده اش را می خواهد و لذا اگر در حالی که مطلب درخواستی به مصلحت سؤال کننده نباشد ، به اجابت برسد ، قطعا قبیح است و خدای سبحان از هر قبیحی منزه است ، یا اینکه ممکن است مطلب درخواستی غیر ممکن باشد یا دارای مفسده ای - چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت - برای درخواست کننده باشد ، که ما بیشتر بر درگاهش عجز و لابه کنیم و به خاک افتیم و دعا و نیایش نمائیم و اگر در این دنیا ، دعای ما - طبق مصالحی که بسیاری از آنها بر ما پوشیده است - به استجابت نرسد، قطعا بر سرمایه آخرتمان افزوده می شود و اجر و پاداش ما را عندالله زیادتر می کند .

به هر حال لازم است انسان در هر حال از خدا بخواهد و دعا کند . معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام می پرسد: جانم به قربانت! چه می فرمایید درباره دو نفر که با هم وارد مسجد شدند، یکی بیشتر نماز می خواند و دیگری بیشتر دعا می کند، کدام یک برترند؟ حضرت پاسخ می دهد: هر دو کار نیکی انجام می دهند . عرض می کند: دانستم ولی کدام یک - به هر حال - برتر است؟ می فرماید: او که بیشتر دعا می کند . آیا نشنیدی که خدای سبحان می فرماید: «ادعونی استجب لکم » . دعا همان عبادت بزرگ است .

یکی دیگر از شرایط استجابت دعا این است که انسان به پیمانی که با خدا بسته است وفادار باشد . پیمان با خدا این است که در برابر احکام و اوامرش اطاعت کنیم و سر فرود آوریم و از دستورهای الهی سرپیچی ننمائیم ، در آن صورت اگر درخواستی کردیم ، بی گمان مورد استجابت قرار می گیرد .

شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: خدا می فرماید: «ادعونی استجب لکم » و با این حال ما هرچه دعا می کنیم به استجابت نمی رسد؟ ! حضرت فرمود: روا نشدن دعاهایتان برای این است که شما به عهد و پیمان خود با خداوند وفا نمی کنید . خداوند می فرماید: «اوفوا بعهدی اوف بعهدکم » به پیمان من وفادار باشید ، من هم به پیمانم وفا می کنم . «والله لو وفیتم الله لوفی لکم » به خدا قسم اگر وفا کنید ، خدا نیز وفا می کند .

شرایط دیگر استجابت دعا، دانستن جهت و روش دعا کردن است . در روایتی که نویسنده کتاب «نورالثقلین » نقل کرده، راوی از امام صادق علیه السلام می پرسد: چرا دعای ما به استجابت نمی رسد؟ حضرت می فرماید: باید روش دعا کردن را بیاموزید . سؤال می کند : روش چیست ؟ می فرماید: «تبدا فتحمد الله و تذکر نعمه عندک ثم تشکره ثم تصلی علی النبی و آله ثم تذکر ذنوبک فتقر بها ثم تستعیذ منها ، فهذا جهة الدعاء» در آغاز دعا، خدا را ستایش می کنی و نعمتهایش را به یاد می آوری سپس شکر و سپاس می کنی و بر پیامبر و اهل بیتش درود می فرستی، سپس گناهانت را یادآور می شوی و به آنها اعتراف می کنی و به خدا پناه می بری . این روش دعا کردن است .

شرط دیگر دعا صلوات است . در روایتی حارث بن مغیره از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود : هرگاه خواستی دعا کنی ، خدا را ستایش و تمجید و حمد و تسبیح و تهلیل کن و پس از حمد و ثنای پروردگار ، بر محمد و آلش صلوات و درود بفرست ، سپس دعای خود را با خدایت مطرح کن .

امام صادق علیه السلام - طی روایت دیگری - می فرماید: هر که از خدا چیزی را بخواهد، پس باید در آغاز، بر محمد و آل محمد درود فرستد سپس حاجتش را بیان کند و بعد از آن دوباره با صلوات بر پیامبر و اهل بیتش ، سخنش را به پایان برساند ، همانا خدای عزوجل کریم تر از آن است که دو طرف دعا را (که صلوات می باشد) بپذیرد و خود درخواست را که در وسط قرار دارد ، رها نماید .

آخرین شرط استجابت دعا شناخت است که شرط بسیار دشواری است . البته شناخت از شخصی با شخص دیگر تفاوت دارد . قطعا شناخت واقعی نزد پیامبر و خاندان معصومش است و بس، ولی بهر حال هر کس باید تا اندازه ای خدا شناس باشد . در کتاب توحید از امام کاظم علیه السلام روایت شده که فرمود : گروهی از امام صادق علیه السلام پرسیدند : چرا خدا را می خوانیم و اجابتمان نمی کند ؟ فرمود : زیرا کسی را می خوانید که او را نمی شناسید .

از خدای متعال خالصانه درخواست می نماییم خود را به ما بشناساند «اللهم عرفنی نفسک » تا در این ایام و لیالی مبارک قدر که ایام دعا و استجابت دعا است ، توفیق دعا کردن را بیابیم و با شناخت و معرفت خدا را بخوانیم و به خواست خداوند دعاهایمان به استجابت رسد و مقبول درگاه ذات مقدسش قرار گیرد . آمین رب العالمین