1. مقدّرات الهی برای مومن

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«عَجَباً لِلمُؤمِنِ لَایَقضی اللهُ عَلَیهِ قَضَاء إِلَّا کَانَ خَیراً لَهُ، سَرَّهُ أَو سَاءهُ. إِنِ ابتَلَاهُ کَانَ کَفَّارَةً لِذَنبِهِ وَ إِن أَعطَاهُ وَ أکرَمَهُ کَانَ قَد حَباهٌ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«شگفتا بر مؤمن! خداوند هیچ قضایی بر او جاری نمی سازد؛ مگر این که خیر او در آن است؛ خوشایندش باشد یا نباشد. اگر گرفتارش کند، کفّارة گناهش باشد و اگر عطایش بخشد و گرامی اش دارد، عنایت به اوست.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

خداوند هرچه برای مؤمن مقدّر فرماید، خیر اوست؛ خواه حوادثی مثل بیماری که او را ناراحت می کند و خواه اموری که او را خوشحال می کند. حوادث محزون کننده، کفّاره گناهان و پیش آمدهای خوشحال کننده عطایای الهی اند، این مضمون در اشعال حافظ هم آمده:

در طریقت هرچه پیش سالک آید خیر اوست/ در صراط مستقیم ای دل کسی گمراه نیست.

هرچند حافظ این حقیت را ویژة سالک دانسته، ولی رسول خدا آن را دربارة همة مؤمنان بیان فرموده است.

منبع: تحف العقول، ص80؛ بحارالانوار، ج68، ص152.

2. اهتمام به امور مسلمانان

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«مَن أًصبَحَ مِن أُمَّتی وَ هِمَّتُهُ غَیرُ اللهِ؛ فَلَیسَ مِنَ اللهِ؛ وَ مَن لَم یَهتَمَّ بِأمُورِ المُؤمِنینَ فَلَیسَ مِنهُم، وَ مَن أَقَرَّ بِالذُّلِّ طَائِعاً فَلَیسَ مِنَّا أَهلَ البَیتِ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«هرکس از امّت من که صبح کند(روزگار بگذراند)، ولی همّت او جز خدا باشد، از خدا نیست؛ و هرکس به کارهای مؤمنان اهتمام نورزد، از مؤمنان نباشد؛ و هرکس به خواست خود به ذلّت تن دهد از ما اهل بیت نیست.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

هرکس صبح کند، در حالی که در انگیزه و نیّت هایش رضالی الهی، مؤثر نباشد، در شما جندالله و کارگزار الهی محسوب نمی شود و هرکس که صبح کند و نسبت به مصالح و مفاسد جامعه مسلمانان بی تفاوت باشد در زمرة مسلمانان واقعی، به حساب نمی آید.

اهتمام به امور مسلمانان مصادیق مختلفی دارد، والاترین مصداق آن اهتمام به امور امّت اسلامی، عزّت، اقتدار و حکومت مسلمانان است و مصداق دیگرش رسیدگی به نیاز آسیب پذیران و مستمندان است.

در ادامه روایت می فرماید:

هرکس با رغبت به ذلّت تن دهد، از ما اهل بیت نیست.

تسلیم با ذلّت، تنها در برابر قدرتمندان سیاسی نیست، ذلّت در برابر سرمایه داران را نیز شامل می شود و انسان نباید به خاطر حرض و طمع به حطام دنیا، خود را خوار سازد.

در روایتی وارد شده است:

مؤمن همه چیز را می پذیرد؛ جز ذلت.

منبع: تحف العقول، ص98, بحارالانوار، ج74، ص164.

3. حیای ستایش شده و نکوهیده

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«الحَیَاءُ حَیَاء ان: حَیَاءُ عَقلٍ وَ حَیَاءُ حُمقٍ، فَحَیَاءُ العَقلِ العِلمُ، و َحَیَاء الحُمقِ الجَهلُ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«حیا دو گونه است: حیای خردمندانه و حیای احمقانه؛ پس حیای خردمندانه دانش و حیای احمقانه نادانی است»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

حیای عقل آن است که انسان از روی عقل احساس حیا کند، مثل حیا هنگام ارتکاب گناه یا مقابل کسانی که احترامشان لازم است. این حیا، حیای علم، و رفتاری عالمانه است.

حیای جهل هم آن است که انسان از پرسیدن، یادگرفتن، عبادت کردن و... حیا کند، مانند کسانی که از نمازخواندن در بعضی محیط ها، خجالت می کشند. این حیا رفتاری جاهلانه است.

منبع: تحف العقول، ص74؛ اصول کافی، ج2، ص106.

4. نشانه های ایمان کامل

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«ثَلَاثٌ مَن کُنَّ فیهِ اِستَکمَلَ خِصَالَ الایمَانِ: الَّذی إذَا رَضیَ لَم یُدخِلهُ رِضَاهُ فِی بَاطِلٍ وَ إذَا غَضِبَ لَم یُخرِجهُ الغًضَبُ مِنَ الحَقِّ وَ إذَا قَدَرَ لَم یَتَعَاطَ مَا لَیس لَهُ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«سه ویژگی هست که در هرکس فراهم آید، ایمانش کامل است؛ چون از چیزی خشنود شد، [خشنودی] او را به باطل نکشاند و چون خشمگین گشت، [خشم] او را از حق به در نبرد و چون قدرت یافت، به چیزی که از آنِ او نیست، دست دراز نکند.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

معنای روایت این نیست که ایمان تنها سه ویژگی دارد؛ مراد این است که وجود این  سه ویژگی در هرکس، گویای آن است که همه ویژگی های ایمان در او جمع شده است، چرا که هریک از این ها متوقّف بر مجموعه ای از صفات نیک و گویای وجود آنهاست.

اول: خشنودی و محبّتِ کسی او را به باطل نکشاند؛ به طوری که به ناحق از او دفاع کند.

دوم: به خاطر غضب به برخوردهای غلط و خروج از حق کشیده نشود.

سوم: هنگام قدرت کارهایی را که حقّ او نیست، مرتکب نشود.

منبع: تحف العقول، ص70؛ وسائل الشیعه، ج15، ص363.

5. ناپایداری دنیا

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«الدُّنیَا دُوَلٌ: فَمَا کَان لَکَ أَتَاکَ عَلَی ضَعفِکَ وَ مَا کَانَ مِنهَا عَلَیکَ لَم تَدفَعهُ بِقُوَّتِکَ وَ مَنِ انقَطَعَ رَجَاؤُهُ مِمَّا فَاتَ، استَرَاحَ بَدَنُهُ وَ مَن رَضِیَ بِمَا قَّسَّمَهُ اللهُ، قَرَّت عَینُهُ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«دنیا دست به دست می گردد؛ منفعتی که برای تو مقدّر شده است، اگر ضعیف هم باشی به تو می رسد و ضرری را هم که برای تو مقدّر شده است، با تمام قدرت نمی توانی دفع کنی و هرکس امیدش را از آن چه از دست رفته است، قطع کند، بدنش آرامش یابد و هرکس به آن چه خدا قسمتش کرده است، خشنود باشد، چشمش روشن شود.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

دُوَل جمع دولة است، یعنی چیزی که دست به دست می گردد. مظاهر دنیوی در حال تغییر و تحوّل هستند، پس نباید خیال کنیم مال، مقام، امکانات و سلامتی تا پایان عمر برای ما باقی می ماند.

مراد از دنیا که می فرماید: «هرکه امیدش را از آن قطع کند، خیال خود را راحت کرده»، دنیای مذموم و نکوهش شده است، یعنی چیزهایی که انسان برای خود و هوای نفس خود می طلبد، نه چیزهایی که برای تعالی و خیرات اخروی یا برای انجام وظیفه و عمران و ساختن عالم به دست می آورد.

منبع: تحف العقول، ص64؛ بحارالانوار، ج74، ص145.

6. پرهیز از خشوع منافقانه

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«إِیاَّکُم وَ تَخَشُّعَ النِّفَاقِ وَ هُوَ أَن یُرَی الجَسَدُ خَاشِعاً وَ القَلبُ لَیسِ بِخَاشِعٍ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«از خشوع منافقانه بپرهیزید و آن، این است که تن خاشع دیده می شود، در حالی که دل خاشع نیست.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

مراد از خشوع در این حدیث، خشوع در برابر خداوند در حال نماز، دعا و ذکر است. اگر انسان طوری باشد که دیگران احساس کنند که قلب خاضعی دارد، اما در باطن او خبری از تواضع الهی نباشد، دچار خشوع منافقانه است.

از دعاییی که در صحیفه دوم سجادیه نقل شده است: «اللهم ارزقنی عقلاً کاملاً و لبّاً راجحاً» استفاده می شود که انسان لُب و پوسته و قشری دارد، قشر او ظاهر و لُب او باطنش می باشد. اگر قشر ما راجح، خاشع و ذاکر باشد، ولی لُبّ ما غافل و غرق در مادیّات باشد، بسیار مذموم است.

پروردگارا! به ما لبّ راجح روزی گردان.

تحف العقول، ص100؛ بحارالانوار، ج74، ص166.

7. رساندن نیاز نیازمندان به مسئولان

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«َبلِغُونی حَاجَةَ مَن لَایَقدِرُ عَلَی إِبلَاغِ حَاجَتِهِ، فَإِنَّهُ مَن أَبلَغَ سُلطَاناً حَاجَةَ مَن لَایَقدِرُ عَلَی إِبلَاغِهَا ثَبَّتَ اللهُ قَدَمَیهِ یَومَ القِیَامَةِ»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«حاجت آنان را که به من دسترسی ندارند به من برسانید. هرکس حاجت نیازمندی را که توانایی ابلاغ ندارد، به صاحب قدرتی برساند خداوند در قیامت قدمهایش را بر صراط استوار دارد.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

مراد از سلطان در روایات، شخص قدرتمند است؛ کسی که در حوزه ای مسئول کاری است، در حد اختیارات خود قدرتی دارد، مثل رئیس اداره، قاضی دادگاه، مسئول یک نهاد و... به هرحال زمانی که مردم با یک صاحب قدرت ـ در هر مرتبه ای ـ کاری دارند ولی دستشان به وی نمی رسد، اگر کسی حوائج آنان را به آن مسئول اطلاع دهد، مشمول چنین ثواب بزرگی می شود که پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) وعده داده است.

منبع: تحف العقول، ص98؛ بحارالانوار، ج74، ص165.

8. همه چیز در دست اوست

قال النبی(صلِّی الله علیه و آله وسلّم):

«الحَوائِجُ إِلَی اللهِ وَ أسبَابُهَا، فَاطلُبُوهَا إِلَی اللهِ بِهِم، فَمَن أَعطَاکُمُوهَا فَخُذُوهَا عَنِ الله بِصَبرٍ.»

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود:

«نیازها همه به درگاه خداست و [مردم] اسباب و وسائل [رفع] آن[اند]. حاجت را به وسیله آنان از خدا بخواهید. پس هرکس نیاز شما را برآورد، آن را از سوی خدا [بدانید] و [آن را] با شکیبایی بگیرید.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

در این حدیث نقش اسباب و علل طبیعی در مورد رفع حوائج انسان به طور برجسته ای مورد توجه قرار گرفته است. کلمه «بِهِم» با ضمیر جمع «ذوی العقول» اشاره به این دارد که بسیاری از حوائج ما توسط انسان ها برآورده می شود، در عین حال باید در پشت آن ها ذات اقدس الهی را ببینیم و رفع نیازها را از جانب او بدانیم.

رفتن سراغ اسباب، بی توجّه به خدا، کار ناقصی است. رفتن در خانه ی خدا بدون اعتنا به اسباب نیز کار ناقصی است. هر دو را باید جمع کرد و برای رسیدن به حوائج باید از صبر کمک گرفت.

منبع: تحف العقول، ص80؛ بحارالانوار، ج74، ص153.

9. چیرگی بر خشم

«قالَ رَجُلٌ: اَوصِنی.

فَقالَ: لاتَغضَب، ثُمَّ أعَادَ عَلَیهِ، فَقَالَ: لاتًغضَب. ثمّ قالَ: لَیسَ الشَّدیدُ بِالصَّرعَه، اِنَّمَا الشَّدیدُ الَّذی یَملِکُ نَفسَهُ عِندَ الغَضَبِ»

«مردی به رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم) گفت: مرا نصیحت کن!

فرمود: خشم مکن.

باز درخواست خود را تکرار نمود.

فرمود: خشم مکن؛ و سپس فرمود:

پهلوان آن نیست که حریف را به زمین زند؛ پهلوان کسی است که هنگام خشم بر خود مسلط باشد.»

شرح حدیث توسط مقام معظم رهبری:

مراد از «لاتًغضَب» عصبانی شدنِ خارج از اختیار نیست، بلکه عصبانیت ارادی موردنظر است، یعنی عصبانیت را اعمال نکن وخشم خود را آزاد نگذار.

فرد قوی کسی نیست که هنگام کشتی گرفتن و زورآزمایی افراد دیگر را به زمین می زند؛ قوی کسی است که هنگام خشم، خود را نگه می دارد.

مراد از عصبانیت هم، تنها عصبانیت زودگذر نیست؛ شامل موردی هم می شود که انسان از شخصی خشمگین است و او را در میدان های مختلف زندگی تعقیب می کند تا در فرصتی مناسب، انتقام بگیرد. مهار خشم و شهوت در همه زندگی اثر می گذارد.

منبع: تحف العقول، ص78؛ بحارالانوار، ج74، ص153.